LE HAVRE (2011), του Aki Kaurismaki

Το τελευταίο φιλμ του αγαπημένου Φιλανδού δημιουργού εντάσσεται αβίαστα στον κορμό μιας καριέρας αφοπλιστικά ελκυστικής μέσα στην cool παραδοξότητά της. Οι νικημένοι αντιήρωες, το εκκεντρικό χιούμορ, οι λιγοστοί μα κυνικοί διάλογοι, η πάντα ευπρόσδεκτη παρουσία του ροκ εν ρολ, όλα τους είναι στοιχεία που συναντήσαμε και σε παλιότερες ταινίες του Kaurismäki. Το Λιμάνι της Χάβρης, άλλωστε, κατοικείται από τους ήρωες του προ εικοσαετίας La Vie de Bohème, ενώ τα στενά σοκάκια του περιδιαβαίνει ο κλειστός κύκλος των αγαπημένων του ηθοποιών – φίλων. Κι όμως, αυτή τη φορά μας επεφύλασσε μια καλοδεχούμενη έκπληξη. Ένα ζεστό φιλμικό δώρο, ένα γλυκόπικρο παραμύθι ικανό να αναστήσει τις ελπίδες μας όχι μόνο για το σινεμά, αλλά για τον κόσμο όλο.

Στη συνάντηση του Marcel με τον μικρό λαθρομετανάστη, Idrissa, ο Kaurismäki θα βρει το κλειδί που θα ανοίξει τις πόρτες της καλά κρυμμένης αισιοδοξίας του. Στη μουντή φωτογραφία του εισβάλλει πλούσιο χρώμα και η καθιερωμένη ηττοπάθεια των alter ego χαρακτήρων του δίνει τη θέση σε ένα μάτσο παρίες που όχι απλά δεν πτοούνται από τίποτα, αλλά μοιάζουν να πιστεύουν ότι μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο. Πίστη αφελής κι όχι δα τόσο συνειδητή, αλλά αυτό πολύ μικρή σημασία έχει.

Με μια αφήγηση διάχυτα ουμανιστική, ο Kaurismäki θα εισέλθει στο χώρο της σύγχρονης πολιτικής πραγματικότητας. Το πράττει όμως χωρίς βαρύγδουπες δηλώσεις, αλλά με ένα απλό, ανάλαφρο άγγιγμα που φέρνει μνήμες από Chaplin ή από Tati. Η στιλιζαρισμένη, θαρρείς αποστασιοποιημένη εκφορά του προφορικού λόγου από όλους ανεξαιρέτως τους ήρωες είναι σήμα κατατεθέν στο φιλμικό σύμπαν του Φιλανδού, εδώ όμως έρχεται για ένα επιπλέον λόγο. Μας θυμίζει ότι η ανθρώπινη επικοινωνία ξεπερνά μια απλά παράταξη λέξεων. Ξεκινάει από τη βαθύτερη συνειδητοποίηση για ένα κοινό πεπρωμένο – κι ας εννοηθεί ο όρος αυτός απαλλαγμένος από οποιαδήποτε μεταφυσική χροιά. Οι δεσμοί μας είναι πρακτικής φύσεως κι όταν επιτέλους το κατανοήσουμε, τότε θα είμαστε σε θέση να δούμε αυτό που οι μικροί καθημερινοί ήρωες της γειτονιάς του Marcel μοιάζουν να γνωρίζουν ενστικτωδώς: δε θα μπορούσε παρά να είναι δείγμα της εξωφρενικά διεστραμμένης φύσης μας να υπάρχουν άνθρωποι που να χρειάζονται ένα μάτσο χαρτιά για να ζήσουν στο δικό τους πλανήτη (αξίζει κανείς να αναζητήσει τη «δραματική εκδοχή» του Le Havre, στο προ διετίας Welcome του Philippe Lioret).

Απέναντι σε αυτήν την κατάσταση, ο Kaurismäki επιστρατεύει την αφοπλιστική του ειρωνεία, την ίδια ώρα που ο Marcel και η παρέα του θα οργανωθούν (όπως προείπαμε, όχι με τους όρους συνειδητής πολιτικής στράτευσης αλλά με εκείνους του ανθρωπιστικού πνεύματος) για να δώσουν ένα καλό μάθημα για τα μυστικά της συμπάθειας. Και φυσικά θα ανταμειφθούν γι’ αυτό: η σκηνή της χειραψίας του μικρού Idrissa με την άρρωστη Arletty στο νοσοκομείο είναι ίσως η κινηματογραφική δήλωση της χρονιάς.

Αχιλλέας Παπακωνσταντής