ABRAHAM LINCOLN (1930), του D.W. Griffith

Για έναν πρωτοπόρο, οραματιστή καλλιτέχνη, αλλά και για μια τρομερά εγωπαθή προσωπικότητα, όπως ακριβώς σχηματίζεται η εικόνα του D.W. Griffith από όλα τα διαθέσιμα σε μας ντοκουμέντα, η αναπόφευκτη υποχώρηση από τις πρώτες γραμμές της κινηματογραφικής σκηνής υπήρξε μια εμπειρία ανυπόφορη. Η κατάσταση χειροτέρευε από τις δυσκολίες της προσωπικής ζωής (ο γάμος του με την Arvidson έμοιαζε τελειωμένος εδώ και χρόνια, την ώρα που η ερωτική του σχέση με τη Dempster είχε άδοξο τέλος) και η επιτυχία της Lillian Gish υπό την καθοδήγηση του Victor Sjöstrom ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Ο εθισμός στο αλκοόλ άρχισε να έχει τις πρώτες αρνητικές επιπτώσεις στην επαγγελματική καριέρα του Griffith, βυθίζοντας τον πάλαι ποτέ θρύλο του σινεμά σε μονοπάτια ερεβώδη. Εν έτη 1929, εμφανίστηκε μια απρόσμενη χαραμάδα ελπίδας, όταν ο Joseph Schenck, διευθυντής πλέον της United Artists, ανέθεσε στον Αμερικανό σκηνοθέτη το πιο σημαντικό έως τότε σχέδιο της εταιρείας, τη δημιουργία μιας ομιλούσας ταινίας με θέμα τη ζωή και το έργο του Abraham Lincoln. Η ευκαιρία ήταν διπλή: αφενός η επιστροφή στα γνώριμα εδάφη του The Birth of a Nation προσέφερε τη δυνατότητα για ένα μυθικό comeback, αφετέρου ο Griffith θα γινόταν ο σκηνοθέτης που θα γύριζε το πρώτο μεγάλο ιστορικό έπος του ομιλούντος κινηματογράφου.

Η φράση "personally directed by D.W. Griffith" στους τίτλους αρχής, πέρα από στρατηγική μάρκετινγκ, μαρτυρούσε τον ενθουσιασμό του δημιουργού, οι καρποί του οποίου γίνονται εμφανείς από το εντυπωσιακό ξεκίνημα του φιλμ: η ιστορία της γέννησης του Lincoln απηχεί την ατμόσφαιρα ενός βικτωριανού μυθιστορήματος, βουτηγμένη μέσα σε φωτισμούς και σκηνικά εξπρεσιονιστικών καταβολών. Η κίνηση της κάμερας είναι εντυπωσιακή, έστω κι αν πρόκειται για τεχνική πρόοδο στην οποία ο Griffith, αυτή τη φορά, ήρθε εκ των υστέρων. Ωστόσο, οι πρώτες εντυπώσεις γρήγορα διαψεύδονται. Η σκηνοθεσία αποδεικνύεται άνευρη, οι απόπειρες για αγγίγματα ποιητικά καταλήγουν υπερβολικά μελοδραματικές, η ερμηνεία του ακριβοθώρητου Walter Huston στον πρωταγωνιστικό ρόλο δε βοηθάει καθόλου το τελικό αποτέλεσμα και οι τεράστιες χρονικές ελλείψεις (που κρίθηκαν αναγκαίες για να καλυφθεί ολόκληρη η ζωή του Lincoln) εκτελούνται με εμφανώς αδέξιο τρόπο, μετατρέποντας το φιλμ - τουλάχιστον μέχρι το σημείο της έναρξης του εμφυλίου - σε μια άτακτη παράταξη σκηνών. Η εμφάνιση του John Wilkes Booth στην ιστορία είναι αχρείαστα πρόωρη, δείγμα αφηγηματικής ανασφάλειας, ενώ η σκηνή της δολοφονίας, παρά το κάποιο σασπένς που γεννά, ωχριά μπροστά σε εκείνη που γύρισε ο ίδιος σκηνοθέτης δεκαπέντε χρόνια πριν για τη Γέννηση ενός Έθνους.

Ασφαλώς και το Abraham Lincoln δε στερείται αρετών. Η σκηνή που ο ήρωας μας βρίσκεται εν μέσω μιας νυχτερινής θύελλας, με τη φύση να συμπάσχει στο πένθος του, θυμίζει κάτι από το μεγαλείο του Way Down East. Ο Griffith διασκεδάζει καταφανώς παρουσιάζοντας, για μία ακόμα φορά, μικρές λεπτομέρειες της ζωής μιας μεγάλης προσωπικότητας. Ο Lincoln εμφανίζεται ως ένας άντρας πιστός στον πρώτο του έρωτα και καταδικασμένος να φέρει πάντα μαζί του αυτό το τραύμα. Παρουσιάζεται ως ένας άνθρωπος απλός, ταπεινός, αγαπημένο τέκνο του λαού, κατά βάση αμόρφωτος και σίγουρα άπειρος πολιτικά, αλλά με υψηλό αίσθημα ευθύνης κι αγνά πατριωτικά αισθήματα. Πάνω από όλα, όμως, ήταν ένας αφοσιωμένος οικογενειάρχης - στοιχείο που τον συνδέει με το σύνολο των ηρώων του γκριφιθικού έργου. Αμέτρητες ήταν οι φορές που ο βασικός χαρακτήρας σε φιλμ του Griffith καλούταν να επιλέξει ανάμεσα στα δύο πρωταρχικά του καθήκοντα, στην οικογένεια και στην πατρίδα, αλλά στο Abraham Lincoln αυτό μετατρέπεται σε βασικό μοτίβο. Υπάρχουν δύο στιγμές που ο γιος του Lincoln έρχεται να τον διακόψει ενώ βρίσκεται σε σημαντική συνάντηση, την πρώτη φορά όταν δέχεται την πρόταση να ηγηθεί του ρεπουμπλικανικού κόμματος στις εκλογές, τη δεύτερη εν μέσω του εμφυλίου, φέρνοντας και μια κωμική ανακούφιση με όρους φιλμικούς. Το πλέον αξιομνημόνευτο περιστατικό, ωστόσο, λαμβάνει χώρα τη στιγμή που ο Πρόεδρος δίνει το χρίσμα στον στρατηγό Γκραντ, ενημερώνοντάς τον ότι δε θα υπάρξει καμία παρέμβαση στο έργο του, για να διακοπεί ο λόγος του, σε εκείνο ακριβώς το σημείο, από την είσοδο της γυναίκας του που ήθελε να ζητήσει την απόλυση ορισμένων υπηρετών... Το πατριωτικό, ενωτικό μήνυμα περνάει μέσα από την ευγενή απεικόνιση του Στρατηγού Λη, ενώ η γνώριμη φιγούρα του Henry B. Walthall, στο ρόλο του Συνταγματάρχη Marshall, φέρει μαζί της τη συγκινητική αύρα μιας χρυσής εποχής για το σινεμά του Griffith.

Είναι γεγονός πως το τελικό αποτέλεσμα ήταν επιεικώς μέτριο και, σήμερα, το Abraham Lincoln μοιάζει πολύ πιο γερασμένο ακόμα κι από τις μικρού μήκους ταινίες που ο σκηνοθέτης γύριζε στη Biograph είκοσι χρόνια νωρίτερα. Ωστόσο, οι κριτικοί της εποχής είχαν άλλη άποψη, γράφοντας διθυράμβους κι επαινώντας την επιστροφή του μεγάλου μαέστρου της έβδομης τέχνης. Δυστυχώς, δεν έπεισαν το κοινό που καταδίκασε το φιλμ σε μια παταγώδη εμπορική αποτυχία, με συνέπεια τη λήξη του συμβολαίου του Griffith με τη United Artists. Σε μια απέλπιδα προσπάθεια ανάκαμψης, εκείνος θα γυρίσει την επόμενη χρονιά τη δεύτερη ομιλούσα ταινία του, μια ανεξάρτητη παραγωγή με τίτλο The Struggle, που έμελλε να είναι η τελευταία προσθήκη σε μια φιλμογραφία λαμπρή. Η σκηνοθετική καριέρα του Griffith τελείωνε οριστικά, ενώ εκείνος ήταν μόλις 56 ετών. 

Αχιλλέας Παπακωνσταντής