SECRETS & LIES (1996), του Mike Leigh

Βραβείο αντρικής ερμηνείας στις Κάννες το 1993 στον David Thewlis (Naked). Βραβείο γυναικείας ερμηνείας στο ίδιο φεστιβάλ το 1996 στην Brenda Blethyn και υποψηφιότητες ‘α και ‘β γυναικείου ρόλου στα όσκαρ (Secrets & Lies). Βραβείο Bafta ‘α γυναικείου ρόλου στην Imelda Staunton και αντίστοιχη οσκαρική υποψηφιότητα (Vera Drake). Και αυτή δεν είναι παρά μία μικρή αναφορά στις βραβεύσεις που μέσα στα χρόνια έχουν συγκεντρώσει οι ηθοποιοί που συμμετείχαν σε μία ταινία του Mike Leigh. Και φυσικά δεν μπορεί να περιγράψει ούτε στο ελάχιστο τον αντίκτυπο που έχουν αφήσει αυτές ερμηνείες στους θεατές. Τίποτα δεν είναι τυχαίο. Πρόκειται για τον καρπό μιας ξεχωριστής μεθόδου, ολότελα προσωπικής, που όμοιά της δεν υπάρχει και ούτε πρόκειται να υπάρξει. Άλλωστε δε θα ήταν χρήσιμη τακτική για κανέναν άλλο σκηνοθέτη παρά μόνο στις βασικές αρχές της, δηλαδή την σκληρή δουλειά και την αποδοχή του ρίσκου που φέρνει μαζί της μια αυθεντική καλλιτεχνική δημιουργία. Συχνά γίνεται λόγος για αυτοσχεδιαστική μέθοδο και αυτός ο όρος κρύβει μια δόση αλήθειας. Ωστόσο, πρόκειται για αυτοσχεδιασμούς εξαιρετικά μελετημένους και προετοιμασμένους με ενδελεχή φροντίδα. Στην αρχή ο Leigh, έχοντας μόνο τη βασική ιδέα την οποία και θέλει να αναπτύξει, επιλέγει τους ηθοποιούς με τους οποίους θα συνεργαστεί. Το πρώτο που τους ζητάει είναι να του δώσουν μια καλά δουλεμένη λίστα με ανθρώπους που γνωρίζουν από την προσωπική τους ζωή. Πρέπει να περιέχει βιογραφικά τους στοιχεία, περιγραφές εξωτερικής εμφάνισης αλλά και κάθε άλλο χρήσιμο στοιχείο που θα έδινε μια σαφή εικόνα του συγκεκριμένου ατόμου. Έπειτα ο ίδιος ο σκηνοθέτης επιλέγει ένα από αυτά τα πρόσωπα και ζητάει από τον ηθοποιό να επικεντρωθεί σε αυτό. Μέσα από συναντήσεις που εκτείνονται σε διάστημα μηνών, θα πρέπει να απαντήσει σε μια σειρά από ερωτήσεις και να δουλέψει πάνω σε χειρονομίες, εξωτερικά χαρακτηριστικά και εσωτερικούς μονολόγους προκειμένου να προσεγγίσει την βαθύτερη ουσία του επιλεγμένου προσώπου πάνω στο οποίο θα βασιστεί ο χαρακτήρας που θα ενσαρκώσει ο ηθοποιός. Οι συναντήσεις αυτές γίνονται ξεχωριστά με τον καθένα από τους ηθοποιούς και με τον σκηνοθέτη μόνο παρόντα. Στη συνέχεια, όταν ο Leigh κρίνει ότι έχουν φτάσει στο κατάλληλο σημείο, αρχίζουν οι ηθοποιοί να συγκεντρώνονται όλοι μαζί και μέσα από κατάλληλα σχεδιασμένες πρόβες ξεκινάει η δημιουργία του «φανταστικού» (επινοημένου, fictional) κόσμου μέσα στον οποίο θα διαδραματιστεί η ταινία και σιγά – σιγά χτίζονται οι σκηνές. Είναι λοιπόν προφανές ότι πρόκειται για μια άκρως απαιτητική μέθοδο, έντονα επηρεασμένη από το θέατρο (στο οποίο έχει αφιερώσει αρκετή από την καριέρα του ο Leigh) και η οποία μπορεί να γίνει δυνατή μόνο με την πλήρη αφοσίωση των ηθοποιών στη συνεργασία τους με τον σκηνοθέτη. Το αποτέλεσμα;…

Η Hortense, μία επιτυχημένη έγχρωμη γυναίκα κοντά στα 30, εντοπίζει την πραγματική της μητέρα στο πρόσωπο της Cynthia, μιας μοναχικής λευκής κατώτερης κοινωνικής τάξης. Εκείνη, αν και ανύπαντρη, έχει και άλλη μία κόρη, την Roxanne, αλλά η σχέση της μαζί της είναι προβληματική, όπως και με τον αδελφό της, Maurice, που ζει μια φαινομενικά ήρεμη ζωή με τη σύζυγό του Monica. Ο κοινωνικής κατευθύνσεως προβληματισμός του Mike Leigh μπολιάζεται για μία ακόμα φορά στη φιλμογραφία του με ένα σινεμά ανεπιτήδευτα ουμανιστικό. Στη βάση του το Secrets and Lies αποτελεί ένα γνήσιο μελόδραμα, συνάμα όμως είναι και αυθεντικά ρεαλιστικό. Αστείο κάποιες φορές, τραγικό άλλες, ακριβώς όπως και η αληθινή ζωή. Η εκκίνηση δίνει μια ξεκάθαρη εικόνα για τη συνέχεια, με τους τίτλους αρχής να συνοδεύουν μια κηδεία και έναν γάμο. Καταστάσεις γνώριμες σε όλους μας και ενδεικτικές της εύθραυστης ισορροπίας πάνω στην οποία κινείται η ζωή. Ανθρώπινες σχέσεις στηρίζονται σε επιλογές που συχνά διανύουν ολόκληρη την απόσταση από την αλήθεια ως το ψέμα και αντιστρόφως. Οι ήρωες βρίσκονται σε διαρκή αναζήτηση τόσο της πραγματικής τους ταυτότητας (που μοιάζει να χάνεται ανάμεσα στις συνεχώς εναλλασσόμενες εικόνες που έχουμε για τον εαυτό μας), όσο και μιας συντροφιάς, ικανής να προσφέρει μια φροντίδα ανιδιοτελή.

Η Hortense είναι ο καταλύτης που θα αναστατώσει αρχικά, αλλά θα λυτρώσει εν τέλει το ευρύτερο οικογενειακό κύκλο που περιστρέφεται γύρω από τους πυρήνες, την Cynthia και τον Maurice. Βασίζοντας κάποιες σημαντικές για τη ζωή τους αποφάσεις στην αυταπάτη και το ψέμα, βλέπουν ο ένας να απομακρύνεται από τον άλλον, αλλά και από τους χαρακτήρες - δορυφόρους τους, αλλά δεν τολμούν να αντιδράσουν. Η Cynthia μαραζώνει σαν γυναίκα και σαν άνθρωπος και προβάλλει τις εμμονές και τις ενοχές της πάνω στο μόνο άτομο που βρίσκεται κοντά της, την Roxanne. Ο Maurice διόλου τυχαία έχει αφοσιωθεί στην καριέρα του ως φωτογράφος. Οι ανα-παραστάσεις της πραγματικότητας, κάλπικες εκδοχές της αληθινής ζωής, αποτελούν το αντικείμενο του εμπορίου του, το οποίο και βλέπει καθημερινά να συναλλάσσεται και να περνάει από χέρι σε χέρι: κομμάτια ζωής εκ φύσεως ψεύτικης, απλή αντανάκλαση μιας απάτης πιο χειροπιαστής, που δηλητηριάζει σχεδόν κάθε στιγμή της καθημερινότητας. Όμως υπάρχουν και οι απρόβλεπτοι εξωτερικοί παράγοντες που μπορούν να φέρουν τον καθένα προ των ευθυνών του. Αυτόν τον ρόλο επιτελεί εδώ η Hortense, φορέας του παρελθόντος και ταυτόχρονα κλειδί για ένα καλύτερο μέλλον. Ο Leigh είναι τολμηρός στην απεικόνιση της ιστορίας αλλά αποπνέοντας διαρκώς μια σιγουριά στον θεατή για τον χειρισμό των καταστάσεων. Με μακριάς διάρκειας λήψεις, χωρίς περιττά κοψίματα, αφήνει τις σκηνές να αποκαλύπτουν σιγά – σιγά το συναισθηματικό τους βάθος. Και κυρίως αφήνει τους ηθοποιούς του να ζωγραφίσουν στον φιλμικό του καμβά και να εξαργυρώσουν με συγκλονιστικές ερμηνείες την «αποφοίτησή» τους από την απαιτητική μα ιδιοφυή του μέθοδο. Άλλωστε εδώ, σε ένα μάλλον αισιόδοξο φινάλε, θα αποζημιωθούν και οι ήρωες που ενσαρκώνουν, έτοιμοι πια να ζήσουν την υπόλοιπη ζωή τους σε πιο ειλικρινείς και γι’ αυτό πιο γερές βάσεις. Μέχρι τουλάχιστον να ξανακληθούν να αντικρύσουν την ανθρώπινη φύση τους…

Αχιλλέας Παπακωνσταντής