THE MASTER (2012), του Paul Thomas Anderson

Το φαινόμενο της υποταγής στην αυθεντία προσδιορίζει μια διηνεκή ανάγκη κάθε ανθρώπινης κοινωνίας που μέσα στους αιώνες γέννησε πολιτικά συστήματα, θρησκείες και κουλτούρες. Η προσέγγιση και η απόπειρα ερμηνείας του μέσα από ένα κινηματογραφικό φιλμ, είναι εξορισμού ένα εγχείρημα τρομακτικά φιλόδοξο. Ο Paul Thomas Anderson, ένας δημιουργός που ποτέ δεν κρύφτηκε πίσω από το μεγαλόπνοο του οράματός του, θα το προσγειώσει ιδανικά επιλέγοντας τη φόρμα ενός δράματος δωματίου. Το The Master είναι πρωτίστως ένα φιλμ χαρακτήρων και μέσα από τα κοντινά πλάνα στα πρόσωπα του Freddie, βετεράνου του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, και του Lancaster, ηγέτη μιας μυστηριώδους αίρεσης, θα προσπαθήσει να χαρτογραφήσει ανάγκες και πάθη συλλογικά. Κάθε στιλιστική επιλογή, από το φορμά των 70 mm που προσφέρει εντυπωσιακή ευκρίνεια, ως την εκπληκτική χρωματική παλέτα και την αντιστικτική μουσική του Jonny Greenwood, στοχεύει στην ένταση της σχέσης των δύο ηρώων που ενσαρκώνουν το δίπολο εξουσιαστή-εξουσιαζόμενου σε ένα επίπεδο προσωπικό.

Μάλιστα, ο Anderson πλησιάζει σε τέτοια απόσταση αναπνοής τον Freddie που, καθώς τον αποκαθηλώνει από το πεδίο του μυθολογικού, θα χρειαστεί να στηριχτεί σε δεκανίκια ψυχαναλυτικά για να στρογγυλέψει το χαρακτήρα του. Ο πόλεμος και οι συνέπειές του στο άτομο ήταν από μόνο του ένα επαρκές αίτιο της δυσ-προσαρμοστικότητας του ήρωα του Phoenix - και η αλήθεια είναι πως ο Anderson σκιαγραφεί εξαιρετικά αυτήν την πτυχή με διακριτικές πινελιές και υπόγειους συμβολισμούς (το περίφημο ποτό με πρώτη ύλη το καύσιμο των πυρομαχικών είναι ένα εύρημα ευφυέστατο). Ήταν επομένως αχρείαστη η εις διπλούν αναφορά στη ψυχωτική μητέρα του Freddie, σε σκηνές μάλιστα κρίσιμες, ζωγραφίζοντας το πορτρέτο ενός ψυχολογικά ανάπηρου άνδρα που σκάβει διαρκώς το δικό του λάκκο, αρνούμενος να χαρίσει στον εαυτό του την όποια ευτυχία. Η αγαπημένη στους ψυχαναλυτές ερμηνεία της "αυτοεκπληρούμενης προφητείας" μπορεί να μοιάζει ικανή να εξηγήσει τη συμπεριφορά του συγκεκριμένου κινηματογραφικού ήρωα, ωστόσο είναι ανυπόφορα στενή για να απαντήσει πάνω στα αίτια που ωθούν το σύνολο των μελών μιας κοινωνίας (συμπεριλαμβανομένων ατόμων με σαφέστατα λιγότερο ακραία χαρακτηριστικά από τον Freddie) να αναζητά τη θαλπωρή ενός εξουσιαστή. Κι αυτό είναι το πραγματικό θέμα πάνω στο οποίο διαλογίζεται το The Master, κι ας το προδίδει εν μέρη ο ίδιος ο δημιουργός του, κατασκευάζοντας μια επιφάνεια απλοϊκή και τελικά ανάξια του μεγαλειώδους προβληματισμού που κρύβεται από κάτω.

Ωστόσο, αν κάποιες από τις επιλογές του Anderson καταλήγουν αμφισβητήσιμες, το δημιουργικό του ένστικτο θα κερδίσει το συνολικό στοίχημα, συγκεντρώνοντας σε μερικές σκηνές-κλειδιά την πεσιμιστική του άποψη για το φαύλο κύκλο στον οποίο χορεύει η ανθρωπότητα. Η πρώτη από αυτές, εκτυλίσσεται λίγο μετά τους τίτλους της αρχής, στο εσωτερικού ενός εμπορικού κέντρου που η κάμερα ανακαλύπτει με ένα λείο τράβελινγκ (κίνηση - σήμα κατατεθέν στο σινεμά του Αμερικανού, η πολυσημία της οποίας χρήζει ξεχωριστής ανάλυσης) υπό τη συνοδεία της φωνής της Ella Fitzgerald. Η βίαιη αντίδραση του Freddie είναι δείγμα της αδυναμίας του να κατανοήσει έναν κόσμο προσκολλημένο στη γυαλιστερή επιφάνεια και να πιστέψει πως τόσα χρόνια, αυτός και τόσοι άλλοι δίπλα του, πολεμούσαν για να μπορεί μετά ο κόσμος ελεύθερα να αγοράζει τα ρούχα του, τα αρώματά του και μια ωραία φωτογραφία για ανάμνηση. Κάπου στο μέσο της ταινίας, καθώς ο Lancaster Dodd επιδίδεται στο μουσικοχορευτικό του νούμερο, ο Freddie, κοιτώντας από μια απομονωμένη γωνία, θα αφαιρέσει από το ζητωκραυγάζον θηλυκό κοινό του ηγέτη της αίρεσης την αχρείαστη επιφάνειά του και θα αποκαλύψει τη γύμνια του, σε μια στιγμή βγαλμένη από τα Μάτια Ερμητικά Κλειστά. Και τέλος, στα τελευταία λεπτά του φιλμ, ο ήρωας του Phoenix θα επιστρέψει στην αγκαλιά της γυναίκας από άμμο, απόλυτα συνειδητοποιημένος τόσο για το κούφιο, ανύπαρκτο εσωτερικό εκείνης, όσο και για τη δική του αναπόδραστη ανάγκη να βρεθεί εκεί.

Μα πάνω από όλα, η ουσία του The Master συγκεντρώνεται στον αινιγματικό χαρακτήρα του Dodd. Φιγούρα κρυπτική, μυθική και ταυτόχρονα τόσο οικεία, ερμηνεύεται με αριστοτεχνικό τρόπο από τον Philip Seymour Hoffman, με επιλογές που διαφεύγουν εύκολων, επιφανειακών κρίσεων. Κι αν σε όλα τα παραπάνω ο όρος "επιφάνεια" επανέρχεται σταθερά, τότε η επιλογή από τον Anderson ενός απλουστευμένου αφηγηματικά πρώτου επιπέδου παύει να αποτελεί αδυναμία του φιλμ και φωτίζει μια πλευρά μετά-κινηματογραφική, τόσο λεπτή που είναι εύκολο να παραβλεφθεί. Ο Ηγέτης δεν είναι παρά ένας σκηνοθέτης: θα στήσει το σόου του, θα αναλάβει να σε διασκεδάσει και θα σε βοηθήσει να αντιληφθείς το ψέμα του, αφού πρώτα καταλάβεις πόσο αδύνατον είναι να του αντισταθείς. Ναι, το The Master στοχάζεται (και) για το σινεμά, ως μέρος της κοινωνικής και πολιτικής μας ύπαρξης.  

Αχιλλέας Παπακωνσταντής