Ο όρος «μελόδραμα» αναφέρεται στο κινηματογραφικό είδος που χειρίζεται χαρακτήρες και καταστάσεις με υπερβολή με τελικό στόχο το συναίσθημα του ανήμπορου να αντιδράσει θεατή. Η προέλευση είναι θεατρική και συνώνυμη με τη, γνωστή μας, όπερα. Ο Asghar Farhadi, ο οποίος έκανε αισθητή την παρουσία του για πρώτη φορά δύο χρόνια πριν με το Τι Απέγινε η Έλλυ;, μας υπενθυμίζει ότι πρόκειται για ένα αξιοσέβαστο genre, που μόνο από σύγχυση κι επιπολαιότητα συνδέεται με το λεγόμενο «μελό». Χαρακτηρισμός ανερυθρίαστα υποτιμητικός, ο τελευταίος απευθύνεται σε φιλμ εκβιαστικά, γεμάτα στερεότυπους κι εύκολα αναγνωρίσιμους χαρακτήρες με κλισέ αντιδράσεις. Δηλαδή όσα ακριβώς αρνείται το Ένας Χωρισμός.Ίσως πρόκειται για το πιο τίμια διαλεκτικό μελόδραμα της πρόσφατης (και όχι μόνο) κινηματογραφικής μνήμης, γεγονός είναι όμως ότι μέσα από φαινομενικά υπερβολικά - μέσα στη συνάθροισή τους - σεναριακά σχήματα (το διαζύγιο, το παιδί που μένει στη μέση, ο άρρωστος παππούς, η τραυματική αποβολή μιας εγκύου) χτίζεται μια κοινωνικοπολιτική κριτική ασυναγώνιστης διαύγειας και καίριας αποτελεσματικότητας. Αν μη τι άλλο, όταν μικρά περιστατικά φέρουν κατακλυσμιαίες επιδράσεις, ένα δείγμα συλλογικής παρακμής αναδύεται. Τοποθετώντας τους (δουλεμένους στην εντέλεια) χαρακτήρες του ενώπιον ηθικών διλημμάτων, ο Farhadi σκιαγραφεί το πορτρέτο μιας κοινωνίας κι ενός συστήματος γεμάτου αντιφάσεις, το κόστος των οποίων βαραίνει άμεσα το άτομο.
Το πρώτο υποκειμενικό πλάνο μας βάζει ευφυώς στη θέση του δικαστή/κριτή καθώς ένα παντρεμένο ζευγάρι ξεδιπλώνει την αντιπαράθεσή του. Η Σιμίν, όχι τυχαία δασκάλα (άρα μορφωμένη), θέλει να αφήσει πίσω το Ιράν και να αναζητήσει ένα καλύτερο μέλλον για την ίδια και την εντεκάχρονη κόρη της στο εξωτερικό. Ο Ναντέρ αρνείται να εγκαταλείψει τον τόπο του και, κυρίως, τον ηλικιωμένο πατέρα του που, ανήμπορος υπό την επήρεια του Αλτσχάιμερ, βρίσκεται στο σπίτι του υπό την επίβλεψή του. Κανείς δεν υποχωρεί, το διαζύγιο εμφανίζεται ως η μόνη λύση και η μικρή Τερμέ τοποθετείται στο κέντρο της συζυγικής αρένας καλούμενη να πάρει θέση σε ένα ερώτημα που θα ήθελε πολύ απλά να εξαφανιστεί. Θεωρούμενη συνεκδοχικά, αυτή η κατάσταση μοιάζει εξαιρετικά οικεία για το δυτικό θεατή κάθε φορά που βρίσκεται κατάματα με τις συλλογικές του ευθύνες, όπως θα συμβεί υπογείως σε ολόκληρη τη διάρκεια του φιλμ.
Θεοκρατική κοινωνία στο μεταίχμιο μιας βαθιάς ανατολικής και μιας σαρωτικής δυτικής (εμφανούς και μη) επιρροής, το Ιράν δεν είναι σε καμία περίπτωση απαλλαγμένο από ταξικές ανισότητες. Οι τελευταίες συνθέτουν ένα ηφαίστειο που σιγοβράζει, έτοιμο να ενδώσει σε μία έκρηξη παραπόνου, μίσους κι εκδικητικής μανίας. Δείτε με πόση μαεστρία, χωρίς κραυγές ή φλυαρία, ο σκηνοθέτης υπογραμμίζει την ταξική διαφορά ανάμεσα στα δύο ζευγάρια της ταινίας. Η Σιμίν και ο Ναντέρ εκπροσωπούν τη μεσαία τάξη (δασκάλα και τραπεζικός υπάλληλος τα επαγγέλματά τους, έχουν τη δυνατότητα να πληρώνουν καθηγήτρια για ιδιαίτερα μαθήματα στην κόρη τους), ενώ ο Χοτζάτ και η Ραζιέ την εργατική (η φτώχεια, οι οφειλές και η ανεργία είναι η καθημερινότητά τους). Ένα τυχαίο περιστατικό θα δώσει την αφορμή για να εκτυλιχτεί μπροστά μας μία ανθρώπινη σύγκρουση μοναδικής ηθικής διεισδυτικότητας, όπου όλοι οι εμπλεκόμενοι έχουν ταυτόχρονα ευθύνες και βάσιμες δικαιολογίες. Παράλληλα, δίνει την ευκαιρία στον Farhadi να μας χαρίσει ένα σπάνιο δείγμα σινεμά – βεριτέ, έναν ακατέργαστο ρεαλισμό όπου το δράμα βγαίνει σα φυσική απόρροια της ζωής.
Ψέματα, φτώχεια, κατάθλιψη, θρησκευτική πίεση, η ανάγκη για ηθική ακεραιότητα, όλα εικονογραφούνται σα φράγματα που χωρίζουν ζευγάρια, φίλους και, εν τέλει, τους ανθρώπους, διευρύνοντας έτσι το πρώτο, παραπλανητικό επίπεδο του τίτλου της ταινίας. Η αφηγηματική πυκνότητα του φιλμ είναι απαράμιλλη, όπως ακριβώς και η σεναριακή ευλυγισία. Παίζοντας με τις πεποιθήσεις και τις ιδεολογικές προκαταλήψεις του θεατή, ο Farhadi τον «επιπλήττει» για τα εύκολα συμπεράσματά του, όπως ακριβώς θα το έπραττε η ίδια η ζωή. Οι τίτλοι τέλους θα πέσουν όσο το τελευταίο πλάνο βρίσκεται ακόμα εν ζωή, τοποθετώντας μας στην άκρως άβολη θέση να πάρουμε την ταινία μαζί μας, να περάσουμε μέσα από την ίδια ηθική, πολιτική, ιδεολογική δοκιμασία και να αναγκαστούμε να εξέλθουμε της αμέτοχης στάσης μας.
Αχιλλέας Παπακωνσταντής
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου