Πέμπτη 24 Οκτωβρίου 2013

PRISONERS (2013), του Denis Villeneuve


Τρία χρόνια μετά το Incendies που του χάρισε την παγκόσμια αναγνώριση, ο Καναδός Denis Villeneuve επιστρέφει με ένα θρίλερ που αποσπά, δικαίως, διθυραμβικές κριτικές. Αν η θεματική του Prisoners φέρνει κάτι από Mystic River, η λογική του το αναδεικνύει σε αδελφάκι του αριστουργηματικού Zodiac. Κάποιες σεναριακές στραβοτιμονιές - οι αφηγηματικά μετέωροι χαρακτήρες του γιου και της γυναίκας του Dover, οι σε στιγμές άκρως παλιομοδίτικοι κώδικες (όπως "ο αστυνόμος που δεν έχει αφήσει ποτέ του υπόθεση αξεδιάλυτη"), ο τρόπος που αποδίδεται η τελική αποκάλυψη - δεν του επιτρέπουν να φτάσει στο ύψος της ταινίας του Fincher. Ωστόσο, η σκηνοθετική γραφή είναι στιβαρή, η ατμόσφαιρα υπογείως απειλητική και οι ερμηνείες εξαιρετικές. Καλύτερος όλων, ο Jake Gyllenhaal, στην κορυφαία στιγμή της καριέρας του, χτίζει μία φιγούρα γεμάτη σκιές, κατάλληλες για να υποδεχτούν το βασικό ερώτημα της ταινίας: η ύπαρξη ή μη ενός Θεού, μιας αρχής απόλυτης που προσδιορίζει και διευθύνει.  

Σε αυτή τη διαλεκτική του μεταφυσικού, τα πιόνια στήνονται νωρίς. Ο αστυνόμος Loki (Jake Gyllenhaal) έχει χάσει την πίστη του (αν την ασπάστηκε ποτέ του). Η μεθοδικότητα στη δουλειά του και η κυνική αναγνώριση της ανενόχλητης παρουσίας του κακού τον χαρακτηρίζουν. Κάθε εξωγενής ντετερμινισμός αποτελεί για εκείνον στόχο σαρκασμού. Στη σκηνή που μας συστήνεται, διόλου τυχαία, σχολιάζει τα fortune cookies και το κινέζικο ωροσκόπιο με έναν τόνο κάπου ανάμεσα στην ειρωνεία και την πίκρα. Στην αντίπερα όχθη βρίσκεται ο Keller Dover (Hugh Jackman). Πρόκειται για έναν κλασικό εκπρόσωπο του δόγματος "πατρίς-θρησκεία-οικογένεια". Αρέσκεται στο να τραγουδάει στο μπάνιο τον εθνικό ύμνο, επιβάλλει διαρκώς την παρουσία του ως ο προστάτης της πολύτιμης οικογενειακής εστίας, ενώ το Πάτερ Ημών προφερόμενο από τα χείλη του λειτουργεί ως ηχητικό λάιτ μοτίφ στην αφήγηση. Η πίστη σε ένα Θεό προστάτη κι οδηγό είναι άλλωστε το σημείο αναφοράς του κι αυτό που τον θέτει σε αντιπαράθεση ηθική-ιδεολογική με τον Loki. Η αφορμή για τη σύγκρουση είναι η απειλή έναντι της οικογένειας, δηλαδή η απαγωγή της μικρής κόρης του Dover και της συνομήλικης φίλης του. Οικογένεια και θρησκεία βαδίζουν χέρι-χέρι: προσέξτε άλλωστε πως ο Loki σκιαγραφείται αντιστικτικά ως ένας απόλυτα μοναχικός άντρας.

Είναι γεγονός, λοιπόν, πως ο Villeneuve δε χαρίζεται σε ημίμετρα. Οι ήρωες των Jackman και Gyllenhaal είναι ακραίες περιπτώσεις της ηθικής (ή της απουσίας της, εννοείται) που πρεσβεύουν. Ξεφεύγουν από το γκρίζο, για ψηλαφήσουν το έρεβος. Όμως, το κέντρο βάρους του φιλμ δεν αποπροσανατολίζεται, κι αυτό χάρη σε δύο καίριες επιλογές. Η πρώτη είναι η άσπονδη συνεργασία των δύο πόλων. Θεωρητικά και πρακτικά, ο Dover και ο Loki κινούνται από και προς τον ίδιο στόχο, δηλαδή τη διαλεύκανση της απαγωγής. Μέσα από αυτό το σχήμα, τη σύγκριση μεθόδου κι αποτελέσματος για τον καθένα από τους δύο, ο θεατής εντοπίζει το νήμα που ενδεχομένως να τον οδηγήσει στην τελική διαπίστωση της ταινίας. Η δεύτερη επιλογή είναι η τοποθέτηση μιας σειράς δεύτερων χαρακτήρων, σαφέστατα πιο ρεαλιστικών και οικείων, που σα δορυφόροι καλούνται να πάρουν και οι ίδιοι θέση σε αυτό τον ηθικό πόλεμο - για εμάς, πριν από εμάς. Η δεύτερη οικογένεια, των Terrence Howard και Viola Davis, αντηχεί τις αδυναμίες της ανθρώπινης φύσης και βρίσκει εαυτόν ενώπιων επιλογών που τους ξεβολεύει από την εύκολη ουδετερότητα της αστικής μας ευτυχίας.

Φτάνοντας στο φινάλε, ο Villeneuve ξεγλιστράει από τις παγίδες του σεναρίου και του genre, έχει το θάρρος να ρίξει τους τίτλους τέλους λίγα βήματα πριν από υπερ-επεξηγηματικές αποκαλύψεις, δικαιολογεί ευφυώς τον τίτλο της ταινίας του και υιοθετεί μια διαλεκτική ολιστικής αντίληψης: σε αυτόν τον κόσμο υπάρχει και ο Θεός και η απουσία του. Ο κλήρος πέφτει σε εμάς για να επιλέξουμε και να γευτούμε το τίμημα της ευθύνης που ακολουθεί. Αλλά τόσο το κενό (Loki), όσο και η θεία δικαιοσύνη (Dover), αποδεικνύονται αμείλικτες. 

Αχιλλέας Παπακωνσταντής

****


12 σχόλια:

mpoukatsas είπε...

Μια και ανέφερες το Zodiac, υπενθυμίζω ότι εκεί και οι τρεις χαρακτήρες ήταν βασικά «καλοί», το μόνο που τους καθιστούσε «γκρίζους», για τα χολυγουντιανά δεδομένα πάντα, ήταν η εμμονοληψία τους. Εδώ ποιος είναι ο καλός, ποιος ο κακός και ποιος ο άσχημος; Για την τρίτη κατηγορία μπορώ να πω ότι προηγείται με διαφορά το Paul Danno που ακόμη να συνέλθει από τις σφαλιάρες και τις ροπαλιές του Daniel Day Lewis. Α ναι, και η Chloë Sevigny στο Zodiac είναι ακόμη πιο διακοσμητική από την Maria Bello. Αναγκαίο κακό σε ταινίες είδους, το προσπερνάμε.

Αναλυτικά η δική μου γνώμη για την ταινία εδώ

theachilles είπε...

Νομίζω ότι το "κακό" ήταν κάτι παραπάνω από απλά παρόν στο Zodiac. Οι τρεις ήρωες ήταν οικείοι, απλοί, αυθεντικοί χαρακτήρες, ο μέσος όρος αν θέλεις, που αποπροσανατολίζεται κι αυτοκαταστρέφεται από τη ματαιότητα ενός κόσμου χωρίς απλές εξηγήσεις. Τα σχήματα της ταινίας του Villeneuve ήταν πολύ πιο ξεκάθαρα και "τραβηγμένα", αλλά η επιλογή ήταν πέρα για πέρα δικαιολογημένη, προκειμένου να αναδείξει τη θέση του φιλμ και να υποβάλει τα ερωτήματά του. Εκεί που δεν πιάνεται ο Fincher είναι στην αψεγάδιαστη και μοναδική αφηγηματική δομή της ταινίας του που κρύβει πολλά από τα μυστικά της,

Όσο για τον Chloë, έχει πολύ λιγότερες σκηνές από την Bello, και υπάρχει για να μας δείξει ότι στο πέρασμα των τριών δεκαετιών που η ταινία καλύπτει, ο ήρωας παντρεύτηκε, έζησε έρωτα, έκανε οικογένεια, αλλά όλα αυτά στριμωγμένα στη γωνία: το κυνήγι του Zodiac ήταν το καταστροφικό για τον ίδιο επίκεντρο.

mpoukatsas είπε...

Συμφωνώ ότι και στις δύο ταινίες το κακό είναι παρόν, στο Prisoners περισσότερο κυριολεκτικά. Από την άλλη μεριά, η έλλειψη ιδιαιτερότητας των τρίων χαρακτήρων του Zodiac που είναι σχεδόν πανομοιότυποι καταγράφεται στο παθητικό της ταινίας, όμως θα συμφωνήσω απόλυτα για την εξαιρετική αφηγηματική δουλειά του Fincher.

Όσα γράφεις για την Sevigny, ισχύουν σε μεγάλο βαθμό και για την Bello. Και οι δύο περιπτώσεις είναι ενδεικτικές της χρόνιας αδυναμίας του αμερικανικού σινεμά να σκαρφιστεί γυναικείους β ρόλους πέρα από τους στερεοτυπικούς (μητέρα, σύζυγος, ερωμένη κλπ). Ελάχιστες ταινίες διαφοροποιούνται, δεν είναι καθόλου τυχαίου ότι ελάχιστοι προσέχουν πλέον το Όσκαρ β' γυναικείου. Σιγά σιγά το ίδιο θα γίνει και με το α'.

theachilles είπε...

Συμφωνώ με το γενικό σου σχόλιο για τις γυναίκες στο Hollywood (σε αντίθεση με την Ευρώπη, βλέπε Κεσίς), αλλά δε θεωρώ ότι έχει θέση στο Zodiac. Το να ασχοληθεί με το χαρακτήρα της Sevigny, θα ήταν άκαιρος αποπροσανατολισμός, δεν υπήρχε ο προβληματισμός της οικογένειας. Αντίθετα με το Prisoners, όπου η Bello κι ο γιος της ήταν εξαρχής μέρη ενός βασικού αφηγηματικού σχήματος.

mpoukatsas είπε...

Και μόνο ότι την παίζει η Sevigny και όχι κάποια Jane Smith υποδηλώνει ότι οι δημιουργοί είχαν κάποιες προσδοκίες από το ρόλο, άσχετα με το αποτέλεσμα. Πάντως δεν θεωρώ αποπροσανατολισμό το ένας β' ρόλος να αποφεύγει κάποια προβλέψιμα στερεότυπα, έστω και αν εμφανίζεται σε 2-3 σκηνές. Το ταλέντο του σεναριογράφου έγκειται στο να διατηρήσει την αφηγηματική ισορροπία δίχως να υποβιβάσει τους χαρακτήρες του σε διακοσμητικό ντεκόρ (όχι απαραίτητα ότι αυτό ισχύει στο Prisoners και στο Zodiac).

theachilles είπε...

Η επιλογή της Sevigny έγινε υποθέτω επειδή ήθελαν σε όλους τους ρόλους να υπάρχει ένας ηθοποιός εγνωσμένης αξίας που θα δώσει κάτι παραπάνω από το προφανές σε κάθε σκηνή του - αυτό είναι απόλυτα υγιές νομίζω. Δεν είναι δα και καμια σταρ μεγέθους Κιντμαν ή Θερόν, να πεις ότι υπήρχαν περισσότερες προσδοκίες. Επίσης, δε νομίζω ότι η Sevigny ήταν ένας χαρακτήρας στερεοτυπικός στο Zodiac, σίγουρα όχι στο βαθμό της Bello που το ρίχνει στα χάπια (κι έτσι μπορούμε να αποδώσουμε σε παραισθήσεις ό,τι θα δει ή θα ακούσει) και του γιου που έχει το άκρως αναμενόμενο ξέσπασμα που θα θυμίσει την ευθύνη της οικογένειας στο Jackman. Κανένα ξέσπασμα και καμία διευκόλυνση της αφήγησης δεν προσφέρει ο χαρακτήρας της Sevigny στο Zodiac.

mpoukatsas είπε...

Φυσικά και είναι απόλυτα υγιές ένας ηθοποιός να δώσει κάτι παραπάνω, αυτό όμως δεν έγινε στην περίτπωση της Sevigny στο Zodiac και αυτό δίχως να ευθύνεται η ίδια. Δεν θυμάμαι ακριβώς την αφηγηματική της λειτουργία στο Zodiac και δεν μπορώ να την συγκρίνω άμεσα με αυτή της Bello αλλά από όσο θυμάμαι ισχύουν παρεμφερή με αυτά που γράφεις για την Bello (και που ισχύουν σε μεγάλο βαθμό). Και στο Zodiac υπάρχει η κλισέ σκηνή με την γυναίκα που απογοητευμένη να δηλώνει ότι χωρίζει επειδή ο άντρας της έχει βυθιστεί στις εμμονές του, θυμίζοντας του έμμεσα το ρόλο του που είναι να την συντηρεί και να την προσέχει (και άλλα κλασικά κλισέ)

theachilles είπε...

Αν επιμένω να πιστεύω ότι υπάρχει διαφορά, είναι επειδή στο Zodiac ακολουθούμε τη ματιά του Gyllenhaal ξεκάθαρα, κι όπως αυτός χέστηκε για τη Sevigny (που διόλου δραματικά και χωρίς ξεσπάσματα παίρνει τα παιδιά και φεύγει μέχρι να ηρεμήσει ο άντρας της, ούτε καν τον χωρίζει), το ίδιο κι ο θεατής. Διόλου τυχαία στις σκηνές της, πολύ γρήγορα ο Gyllenhaal τη διακόπτει για να επιστρέψει σε σκέψεις και πράξεις αφιερωμένες στο κυνήγι του Zodiac. Ειλικρινά, δεν ενοχλήθηκα καθόλου από το χαρακτήρα της, ούτε καν με απασχόλησε. Λέγοντας αυτά, δε θέλω να πω ότι ο Villeneuve υπέπεσε σε κανένα πελώριο αμάρτημα με τις επιλογές του, απλά δυο-τρεις διευκολύνσεις τις χρησιμοποίησε στην κατά τα λοιπά πολύ δυνατή ταινία του.

τακαρος είπε...

το zodiac ηταν μονοδιαστατο και εμμονοληπτικο πολυ κατωτερο του prisoners
εδω δεν παρακαλας να τελειωσει σε καθηλωνει με τον ρυθμο του,αν ελειπαν και καποιες σεναριακες αυθαιρεσιες/ευκολιες θα ηταν αψογο

Οταν ομως δεις το Salinui chueok τη ναυαρχιδα του genre θα τα βλεπεις ολα αλλιως...

theachilles είπε...

Λίγα για το Zodiac! Πρέπει να το ξαναδείς μαν, πολυεπίπεδο αριστούργημα, είχες άλλες προσδοκίες φαίνεται όταν το είδες. Καταπληκτικό και το Prisoners, αλλά το Γιαπωνέζικό σου μου κινεί διαρκώς το ενδιαφέρον και ποτέ δεν το βλέπω. Πρέπει να δώσω ένα τέλος σε αυτή την παράνοια!

argiris-cinefil είπε...

To "κακό" με το "Zodiac" του μέγιστου Φίντσερ είναι ότι πολλοί περίμεναν να δουν ένα εμπορικό και πιασάρικο αστυνομικό θρίλερ, αλλά ευτυχώς δεν τους έκανε το χατήρι. Όπως είπε και ο Αχιλλέας είναι ένα πολυεπίπεδο αριστούργημα.

Αλλά ο βασικός λόγος που έγραψα σχόλιο είναι αυτός: Αχιλλέα τρέχα και δες το επίσης αριστουργηματικό "Salinui chueok", το οποίο έχει αρκετά κοινά με το "Zodiac".

theachilles είπε...

Τρέχω τρέχω.. Δεν μπορεί, δίκιο θα έχετε για να το λέτε όλοι..
Ευχαριστώ για την επίσκεψη, Argiris.

Δημοσίευση σχολίου