GRAVITY (2013), του Alfonso Cuarón

Κατά την προσφιλή τακτική του διδύμου Cuarón-Lubezki, το Gravity ξεκινάει με ένα μονοπλάνο μεγάλης διάρκειας (δεκαεπτά λεπτών παρακαλώ!). Ευθύς εξαρχής η τρισδιάστατη τεχνολογία "μπαίνει" στο παιχνίδι και, με συνοπτικές διαδικασίες, ο θεατής του 2013 που (νομίζει πως) τα έχει δει όλα καρφώνεται στη θέση του και χαζεύει ένα εξαίσιο δείγμα καθαρού κινηματογράφου. Το αχανές του διαστήματος απλώνεται μπροστά στα μάτια μας και το πλέον αναμενόμενο αμερικάνικο φιλμ της χρονιάς επιβάλλει εαυτόν ως μια εμπειρία που αποζητά να βιωθεί στη σκοτεινή αίθουσα και σε μεγάλη οθόνη. Από μόνο του το ως άνω γεγονός φαντάζει υπεραρκετό (τουλάχιστον στους ρομαντικούς σινεφίλ εξ ημών) για να επιδοκιμάσεις το Gravity. Αν όμως υπερασπίζεσαι τον κινηματογράφο ως ολοκληρωμένη και πολυκωδική τέχνη, κι όχι ως θεαματική ατραξιόν περασμένου αιώνα ή ως υποκατάστατο του πλανηταρίου, τότε δικαιούσαι να αναζητάς κάτι περισσότερο από ένα απλό "επιδόρπιο" για τα μάτια σου. Κι εδώ αρχίζουν οι ενστάσεις.

Θα ήταν άτοπο να ισχυριστεί κανείς ότι ο Cuarón και ο συν-σεναριογράφος γιος του δεν μερίμνησαν για να προσδώσουν βάθος στο έργο τους. Τα θέματα που αγγίζουν είναι πολλά και μεγαλεπήβολα: η ζωή κι ο θάνατος, η σχετικότητα της σημασίας τους μπροστά στο απέραντο της δημιουργίας, η στράτευση που γεννάει την ελπίδα, ο αγώνας που οδηγεί στην κάθαρση, η πίστη και το πένθος, μεταξύ άλλων. Τα σύμβολα μέσα από τα οποία επικοινωνούν τους προβληματισμούς τους είναι επίσης διάσπαρτα: ο "ομφάλιος λώρος" που ενώνει τη Stone με τον Kowalski, η αποκοπή του ως δεύτερη μητρική απώλεια, το κλάμα που σα μήνυμα ελπίδας και θύμηση τοκετού φτάνει από τον ασύρματο, η τελική αναγέννηση της ηρωίδας από την εμβρυική στάση ως την ανόρθωση στα δύο πόδια καδραρισμένα σε εξπρεσιονιστικό κοντρ πλονζέ. Τα σχήματα είναι βασικά και στοιχειώδη μεν, τα αληθινά προβλήματα του Gravity όμως αφορούν την αφέλεια και την αμετροέπεια με την οποία αυτά αποδίδονται σεναριακά, ερμηνευτικά και σκηνοθετικά.

Ο Cuarón θέλει να κερδίσει τη συναισθηματική εμπλοκή του θεατή με το βασικό χαρακτηρολογικό όπλο του "παρελθόντος". Η ιστορία όμως της Ryan Stone καταλήγει παραδουλευμένη, τραβηγμένη από τα μαλλιά και, πρωτίστως, αχρείαστη. Για το πρώτο μισό της ταινίας, οι συναισθηματικές υπερβολές μοιάζουν ευτυχώς να αντισταθμίζονται από το περιβάλλον σκηνικό: στο μαύρο χάος του διαστήματος, ακόμα και οι πιο δραματικές ανθρώπινες ιστορίες συρρικνώνονται σε σημασία και φόρτιση. Όμως, το Gravity θα επιμείνει σε κλισέ λογύδρια και κοινότυπα δακρύβρεχτους εκβιασμούς με αυξανόμενη συχνότητα κι ένταση. Μέχρι να φτάσουν οι τίτλοι τέλους, ακόμα κι ο πιο "ξεροκέφαλος" θεατής θα έχει πειστεί να επικεντρωθεί στη γλυκανάλυτη περιπέτεια μιας αγωνίστριας μητέρας, αποστρέφοντας το βλέμμα του από τα πραγματικά ενδιαφέροντα σημεία της ταινίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτών, το παράδοξο του εγκλωβισμού στο απέραντο του ορίζοντα, ικανό από μόνο του να ξυπνήσει φόβους αρχετυπικούς. Δυστυχώς ο Cuarón, αν και το προσπαθεί καταφανώς, αποτυγχάνει να γεννήσει το αίσθημα της κλειστοφοβίας και μας κάνει να νοσταλγούμε κάποιο (σφόδρα υποτιμημένο) Open Water.

Ασφαλώς, στο τελικό αποτέλεσμα συμβάλλει και η άστοχη επιλογή πρωταγωνίστριας. Η Sandra Bullock δίνει τον καλύτερό της αυτό και πιθανότατα αγγίζει εδώ την κορυφή της καριέρας της. Ωστόσο, δε διαθέτει ούτε κατά διάνοια το ερμηνευτικό εκτόπισμα που θα σήκωνε ένα τόσο "μοναχικό" φιλμ στις πλάτες της (ή στις εκφράσεις του προσώπου της για να ακριβολογούμε). Δεν ήταν ποτέ, άλλωστε, η ηθοποιός που με το προσωπικό της άγγιγμα θα βοηθούσε μια ταινία να ξεγλιστρήσει από σεναριακές στραβοτιμονιές.  Ίσως για αυτό το λόγο, ο Cuarón θα στηρίξει πολλά σε δραματουργικό επίπεδο στο δεύτερο ρόλο του Kowalski. Ο συγκεκριμένος χαρακτήρας είναι, θαρρείς, ο κρυφός σύνδεσμος ανάμεσα σε δύο φαινομενικά μακρινά είδη, το science fiction και το western. Το Gravity θα θίξει πολύ έξυπνα το κοινό τους αίτημα για επιστροφή στη Φύση, ως κατάλληλου σκηνικού για την ανεύρεση του καλού μας εαυτού, μακριά από τη διαφθορά του πολιτισμού, εκεί όπου ο Ήρωας ενώνεται αρμονικά με το Τοπίο (αίτημα κατεξοχήν θεολογικό, θυμηθείτε άλλωστε τον - ενοχλητικό για τον υπογράφοντα - μεσσιανισμό του Children of Men). Ο Kowalski, βετεράνος αστροναύτης, είναι ένας έμπειρος και σοφός cowboy βγαλμένος από το κλασικό αμερικάνικο σινεμά. Φυσικά, από αυτήν την ευφυέστατη ιδέα δε μένουν παρά ψήγματα στο τελικό φιλμ, με τον Clooney να περιορίζεται εν τέλει σε ένα αναμάσημα της σταρ περσόνας του. Ακόμα κι έτσι, ο ίδιος και χαρακτήρας του παραμένουν από τα πλέον αξιομνημόνευτα στοιχεία του Gravity, κι αυτό είναι παραπάνω από ενδεικτικό για το τελικό αποτέλεσμα.  

Ο κατά κοινή παραδοχή εκθαμβωτικός σε επίπεδο εικονογραφίας Cuarón δε θα αποφύγει και ο ίδιος κάποιες αμφισβητήσιμες σκηνοθετικές επιλογές. Όσο προσφέρει λόγους να θαυμάζουμε το φιλμ του με την ιδιοφυή χρήση της υποκειμενικής κάμερας και τα απρόσμενα βλέμματα στο θεατή, άλλο τόσο μας απομακρύνει ανώμαλα με τις άστοχες επιλογές στον ήχο. Σε μια ταινία με τόσο προσεκτικά δουλεμένη ηχητική μπάντα, κάτι τέτοιο μοιάζει παράδοξο - ειδικά από τη στιγμή που από την πρώτη του επιγραφή κιόλας το Gravity δηλώνει την πρόθεσή του να παίξει με τη σιωπή. Εκείνη όμως περιορίζεται τελικά στα επίπεδα ενός απλού ηχητικού εφέ (ανά στιγμές εύστοχου βεβαίως), την ώρα που τα αχρείαστα άφθονα διαλογικά μέρη και η πομπώδης μουσική αφαιρούν πόντους σε σκηνές που στο χαρτί θα έμοιαζαν σίγουρα πιο υποσχόμενες. Πάντως, στα θετικά της ταινίας συγκαταλέγεται και η μικρή της διάρκεια που συμβάλει σε μια αφήγηση σφιχτοδεμένη, όχι όμως και οικονομική (αυτός ο χαρακτηρισμός δεν εξαρτάται από το σύνολο των λεπτών ενός φιλμ αλλά από το σκηνοθετικό ρυθμό, αμφίβολης αποτελεσματικότητας εδώ).

Αν ο σκοπός ενός κριτικού κειμένου είναι να βοηθήσει το θεατή στην επιλογή ταινίας για την κινηματογραφική του έξοδο, σπεύδω να διαλύσω κάθε αμφιβολία: το Gravity προσφέρει άφθονους λόγους για να αποζημιώσει σε μια σκοτεινή αίθουσα. Όμως, διαθέτει ελάχιστους για να ασχοληθείς μαζί του μελλοντικά.  

Αχιλλέας Παπακωνσταντής

** ½