Ποια είναι η σχέση μεταξύ της λογοτεχνίας, της τέχνης, της φιλοσοφίας, της θρησκείας μιας κοινωνίας, και της κοινωνικής πράξης;
Στην παραδοσιακή συζήτηση υπάρχει αρκετή συμφωνία πάνω στο ότι η σχέση μεταξύ των σκοπών της κουλτούρας και των πραγματικών μέσων δεν είναι καθόλου σχέση σύμπτωσης (και δεν μπορεί να είναι;) και ότι σπάνια είναι μια σχέση αρμονίας. Αυτή η άποψη εκφράστηκε με τη διάκριση μεταξύ κουλτούρας και πολιτισμού, κατά την οποία η κουλτούρα αναφέρεται σε μια ανώτερη διάσταση της ανθρώπινης αυτονομίας και ολοκλήρωσης, ενώ ο πολιτισμός χαρακτηρίζει το βασίλειο της αναγκαιότητας, της κοινωνικά απαραίτητης εργασίας και συμπεριφοράς, όπου ο άνθρωπος δεν είναι πραγματικά ο εαυτός του ούτε βρίσκεται στο στοιχείο του, αλλά εξαρτάται αντίθετα από την ετερονομία, από εξωτερικές συνθήκες και ανάγκες. Το βασίλειο της αναγκαιότητας μπορεί να περιοριστεί (κάτι που συμβαίνει συχνά). Στην πραγματικότητα, η έννοια της προόδου μπορεί να εμφανιστεί μόνο σ'αυτό το πεδίο (τεχνική πρόοδος), στην κίνηση του πολιτισμού προς τα μπρος. Αλλά αυτή η κίνηση δεν εξαφάνισε την ένταση (tension) μεταξύ της κουλτούρας και του πολιτισμού. (...) Ταυτόχρονα, όμως, η ένταση αυτή μειώνεται σταθερά από το γεγονός ότι η κουλτούρα ενσωματώνεται με τρόπο συστηματικό και οργανωμένο στην καθημερινή ζωή και την εργασία (...). Με αυτήν την ενσωμάτωση της κουλτούρας στην κοινωνία, η κοινωνία τείνει να γίνει ολοκληρωτική, ακόμα κι εκεί όπου διατηρεί δημοκρατικές μορφές και θεσμούς. (...)
Με τη μορφή και την κατεύθυνση που παρουσιάζει σήμερα η πρόοδος αυτή του πολιτισμού απαιτεί οπερασιοναλιστικό και μετατρέψιμο σε συμπεριφορά τρόπο σκέψης. κατάλληλο να παραδεχτεί την παραγωγική ορθολογικότητα των δεδομένων κοινωνικών συστημάτων, να τα υποστηρίξει και να τα βελτιώσει, αλλά όχι να τα αρνηθεί. Ωστόσο, το (συνήθως κρυμμένο) περιεχόμενο της ανώτερης κουλτούρας κατοικοέδρευε κυρίως σ'αυτήν την άρνηση: η κατηγορία ενάντια στη θεσμοποιημένη καταστροφή των δυνατοτήτων του ανθρώπου ήταν υποχρεωμένη να διατηρεί μια ελπίδα, την οποία συκοφαντούσε ως "ουτοπική" ο υπάρχων πολιτισμός. Ασφαλώς η ανώτερη κουλτούρα είχε πάντα έναν καταφατικό χαρακτήρα, στο βαθμό που ήταν απαλλαγμένη από το μόχθο και την αθλιότητα εκείνων που αναπαρήγαγαν με την εργασία τους την κοινωνία (που διέθετε αυτήν την κουλτούρα), κι έτσι γινόταν ιδεολογία της κοινωνίας. Αλλά ως ιδεολογία, αποχωριζόταν από την κοινωνία, κι αυτός ο αποχωρισμός της επέτρεπε να διαβιβάζει ελεύθερα την αντίφαση, την κατηγορία και την άρνηση.
Herbert Marcuse, "Remarks on a Redefinition of Culture", στο περιοδικό Daedalus. Journal of the American Academy of Arts and Sciences, Vol. 94, no. 1, 1965. (μετάφραση, Ζήσης Σαρίκας, εκδόσεις ύψιλον)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου