Κυριακή 30 Ιανουαρίου 2011

BLACK SWAN (2010), του Darren Aronofsky


Αν ο θάνατος είναι η μοναδική, πραγματική στιγμή «τελείωσης», τότε η ζωή είναι μια διαρκής εκκρεμότητα. Μια καταδικασμένη αναζήτηση της ολοκλήρωσης, της κορύφωσης εκείνης που θα σημάνει την απόλυτη συνείδηση του υπάρχειν. Η εμμονή για την τελειότητα είναι το επιστέγασμα μίας κουλτούρας που τη θεοποιεί, καθώς τη θωρεί αμήχανα υπό τη βεβαιότητα του ατελέσφορου. Μοναδικό αυτοπρόσωπο συναπάντημα με το πλήρες του θανάτου είναι ο οργασμός, η σεξουαλική κορύφωση με την οποία συμμετέχουμε σε μια πρόβα της τελειωτικής κορύφωσης. «Δε θα ήταν υπέροχο όπως ξαφνικά πεθαίνουμε, έτσι ξαφνικά να ζούσαμε;».

Ο ιδιοφυής Αρονόφσκυ έχει αποδείξει ότι μπορεί να χρησιμοποιεί τα πιο απλά σχήματα για να φιλοσοφήσει πάνω στις βαθύτερες υπαρξιακές ανησυχίες του ατόμου ή να καθρεφτίσει με οξυδέρκεια συλλογικά συμπλέγματα. Στο The Wrestler επέλεξε το θέαμα του κατς και του στριπτίζ για να αναλύσει τη σημειολογία ενός κόσμου μπλεγμένου σε έναν επικοινωνιακό λαβύρινθο. Στο Black Swan θα στραφεί στο, φαινομενικά, εκλεπτυσμένο τερέν του μπαλέτου. Η εμμονοληπτική μελέτη των κινήσεων, η σκληραγώγηση για το ιδανικό πουέντ, η ατελείωτη –σε βασανιστικό σημείο- εξάσκηση, όλα συναποτελούν το όχημα για να μελετήσει ο Αμερικανός σκηνοθέτης την ατέρμονη επιδίωξη της τελειότητας. Η οποία μπορεί να επέλθει μόνο μέσα από την αποδοχή, τον εναγκαλισμό, την ανα-γέννηση του Άλλου που κρύψαμε μέσα μας. Η Λίμνη των Κύκνων προσφέρει την τέλεια ιστορία. Η σύγκρουση ανάμεσα στην Odette, το λευκό κι αμόλυντο κύκνο, με την Odile, τον μαύρο και μηχανορράφο κύκνο, πρέπει να ενσαρκωθεί από την ίδια μπαλαρίνα. Έτσι, η Nina της εκπληκτικής (τέλειας;) Natalie Portman βρίσκεται μπροστά στην μεγαλύτερη πρόκληση για το θνητό άνθρωπο: να αγγίξει το τέλειο.

Κυνηγώντας για χρόνια το βήμα παραπάνω στην καριέρα της (εκεί, δηλαδή, που ποτέ δεν έφτασε η υπερπροστατευτική μητέρα της), έχει κλειστεί στο ασφυκτικά στενό περιβάλλον της μονοπυρηνικής οικογένειάς της και βγαίνει από το σπίτι μόνο για μαθήματα και πρόβες. Αγνή, παρθένα, συνεσταλμένη, είναι η προφανής επιλογή για το ρόλο του Λευκού Κύκνου. Το στοίχημα που θα βάλει μαζί με τον δαιμονικά γοητευτικό καλλιτεχνικό διευθυντή της, Thomas, είναι να εκμαιεύσει τον Μαύρο Κύκνο που υπάρχει εντός της. Από εκεί και πέρα η Nina θα βουτήξει στον ιλιγγιώδη κυκεώνα των εσωτερικών της αντιθέσεων: φως και σκοτάδι, καθαρό και μιαρό, ένστικτο συντήρησης κι ένστικτο τελείωσης, φόβος κι ελευθερία. Η καταβύθιση στην προσωπική της κόλαση είναι εκ των ουκ άνευ για την τελική της ανάδυση. Και δε θα μπορούσε παρά να διέρχεται από την μοναδική εν τη ζωή γνωριμία με το τέλος, τον οργασμό. Αν στην πολανσκική Αποστροφή η καταπίεση των σεξουαλικών παρορμήσεων έβρισκε έκφραση στις ρωγμές των τοίχων, εδώ ζωγραφίζεται με αιματηρές πινελιές πάνω στο σώμα της ηρωίδας. Αν η Nina διαλέξει να καλύψει τα τραύματά της και να αγνοήσει το αναγκαίο μήνυμά τους, τότε κινδυνεύει να αποτύχει. Όπως η πρίμα μπαλαρίνα που διαδέχτηκε, η Beth (Winona Ryder), θα καταδικαστεί σε αναπηρία, εγκλωβισμένη στο εκκρεμές της ζωής, νοσταλγώντας το τέλειο μέσα στη φυλακή του ανήμπορου σώματος (η εικόνα του τσακισμένου ποδιού της Ryder είναι ευθεία αναφορά σε εκείνο της Holly Hunter στο Crash του Cronenberg, το πλέον συγγενικό του Μαύρου Κύκνου φιλμ για τον υπογράφοντα). Αλλά η Nina ξέρει τι θέλει: «I just want to be perfect», θα πει στον Thomas και εκείνος θα της αποκριθεί, «The only person standing in your way is you».

Ακολουθώντας τη σκηνοθετική προσέγγιση του Παλαιστή, με την κάμερα στο χέρι και προσηλωμένη στο ύψος της κεντρικής ηρωίδας, ο Aronofsky επιτυγχάνει ένα ρεαλιστικό επαναπροσδιορισμό του κλειστοφοβικού και εφιαλτικού στιλιζαρίσματος της Suspiria του Argento. Η εξαιρετική Portman παραδίνεται με πάθος, ολοένα κι ανεξέλεγκτο, στις μετέωρες πιρουέτες ενός θρίλερ ψυχαναλυτικού (η σχέση με την μητέρα της, η Barbara Hershey σε ένα δείγμα εμπνευσμένου casting) και, πρωτίστως, οντολογικού και υπαρξιακού: η τέλεια ταύτιση με τον Άλλον δεν μπορεί παρά να συνοδευτεί με τη στιγμιαία μα απόλυτη έκρηξη της κορύφωσης. Εκείνη που στο φινάλε του Crash, οι ήρωές του παραδέχονται ότι δεν πέτυχαν («Τελείωσες;», «Όχι…», «Ίσως την επόμενη φορά…»). Η Nina τα κατάφερε.

I felt it. Perfect. I was perfect.

Αχιλλέας Παπακωνσταντής

10 σχόλια:

Freedom creates είπε...

Υπέροχη ταινία, ένα ακόμα πραγματικό αριστούργημα από τον Arronofsky! Ελπίζω και με Όσκαρ σύντομα γιατί το αξίζει!

Ιωάννης Moody Λαζάρου είπε...

Αυτή η τελειότητα δείχνει να είναι τόσο κοντά στην αναπηρία και τη δυστυχία για τον ουδέτερο θεατή. Τελειότητα στην ερμηνεία, καταξίωση στο πεδίο δράσης, αλλά τόσο προβληματική ουσιαστικά κι αυτοκαταστροφική που σε μια άλλη ταινία θα είχε ενδιαφέρον να ψάξει κάποιος δημιουργός κατά πόσον αξίζει τον κόπο η απόλυτη διάκριση...

Για μένα, η καλύτερη ταινία του 2010...

neutrino είπε...

O δρόμος προς το Τέλειο είναι στρωμένος με αγκάθια.
Κι η Nina, στην επίπονη αλλά φιλόδοξη (και σαφώς ψυχαναγκαστική) πορεία της προς αυτή την πολυπόθητη Τελειότητα αφήνει όλα τα αγκάθια να αφήσουν πάνω της το σημάδια τους: φόβος αποτυχίας, εμμονή, καταπίεση σωματική και ψυχική και σεξουαλική.

Κι έτσι ο δρόμος προς το Τέλειο είναι τελικά ο ίδιος δρόμος που οδηγεί στην αυτοκαταστροφή, αλλά συγχρόνως ο ίδιος δρόμος που οδηγεί και την αυτογνωσία.

Και γι' αυτό άλλωστε, η στιγμή της τελικής κορύφωσης/τελείωσης/παραδοχής του Τελείου είναι συγχρόνως η στιγμή του θανάτου αλλά και η στιγμή της αναγνώρισης -επιτέλους από τον ίδιο της τον εαυτό-: ένα τρίπτυχο που σφραγίζεται με την ιδανική τέλεια φράση 'i felt it. perfect. I was perfect'.
Just perfect.

υγ. και το κειμενάκι: Black Swan

Evi Avd. είπε...

Καλησπέρα Αχιλλέα, πολύ πολύ όμορφο το κείμενο, ως συνήθως...Πάντα χαίρομαι να αναγνωρίζω την αίσθησή μου διατυπωμένη από σένα...
Η ιδέα της τελειότητας είναι και για μένα ο κεντρικός άξονας στον οποίο περιδιαβαίνουν οι σκέψεις μου για την ταινία, χωρίς ακόμη να έχω αποφασίσει για την τελική μορφή τους...Ταύτιση ή συγχώνευση διαδραματίζεται με τον άλλον???Υπό σκέψη...Πάντως το κείμενό σου όπως και η ταινία παραμένει ανοιχτό σε προβολές μας...

ds είπε...

Υπέροχο το φινάλε του Crash. Όσο για τον Μάυρο Κύκνο, ακόμα περιμένω να δω πραγματικά καλή ταινία από τον Αρονόφσκι.

Annie_Hall είπε...

Από την Πέμπτη που το είδα περίμενα κείμενό σου. Μου αρέσει που ο καθένας μας βλέπει αλλά και παίρνει διαφορετικά πράγματα από την ταινία. Εγώ το είδα πιο...ψυχαναλυτικά σε πρώτη φάση. Σίγουρα πάντως προσφέρεται για πολλές και απολαυστικές προβολές.

theachilles είπε...

ELLIExirium,
συμφωνώ μαζί σου, αν και στον κ. Fincher χρωστάνε μάλλον περισσότερο καιρό οι κύριοι της Ακαδημίας. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι συγκρίνω τα φετινά έργα των δύο σκηνοθετών - άλλο επίπεδο.. Απορώ πάντως πώς το Black Swan είχε τέτοια ευρεία απήχηση από το κοινό και πώς έφτασε να είναι οσκαρικό φιλμ. Από τα λίγα ενθαρρυντικά τούτου του κόσμου...

moody,
ενδιαφέρον το σχόλιό σου. Αν το κατανοώ σωστά, ανταπαντώ πως με την έννοια που παραθέτεις εσύ, ο Aronofsky δίνει μιαν απάντηση στο κατά πόσον αξίζει αυτή η αυτοκαταστροφική αναζήτηση της ολοκλήρωσης. Μόνο που ο καθένας την ερμηνεύει όπως θέλει. Οι περισσότεροι ίσως τρομάξουν μπροστά στο θάνατο της Nina, αλλά εγω νιώθω ότι η απάντηση της ταινίας είναι θετική. Και στο λέει κάποιος που φοβάται το τέρμα πιο πολύ και από τον Woody...

Και για μένα είναι, αν όχι η καλύτερη, σίγουρα μέσα στις καλύτερες της σεζόν. Τώρα που το θυμήθηκα, μια άλλη εκ των σπουδαιότερων ταινιών της χρονιάς κορυφώνεται κάτω από την μελωδία της Λίμνης των Κύκνων. Τυχαίο;

Neutrino,
υπέροχο το σχόλιό σου. Αναρωτιέμαι αν ο δρόμος προς το Τέλειο και την Αυτογνωσία μπορεί να παρακάμψει το θάνατο. Πολύ εύστοχοι οι παραλληλισμοί με τον Παλαιστή που γράφεις στην τελευταία παράγραφο του κειμένου σου.

Evi Avd.
ευχαριστώ για τον καλό σου λόγο. Ίσως το δίλημμα ταύτιση ή συγχώνευση να είναι καθαρά λεκτικό. Το θέμα είναι η αποδοχή. "Το όνειρο του ενός ήταν να γίνει δύο".

Dynx,
Παραπάνω από υπέροχο το φινάλε του Crash. Αν μετά από πέντε ταινίες ο Aronofsky δε σου έχει μιλήσει, δύσκολα θα το κάνει στο μέλλον. Μάλλον δεν είναι των προτιμήσεών σου.

Annie Hall,
Υπάρχει πάρα πολύ έντονα το θέμα της καταπίεσης της Nina από την μητέρα της και θα μπορούσαν να γραφτούν πολλά γι' αυτό. Όμως, επειδή κουράστηκα να ακούω για τις ομοιότητες του Κύκνου με την Αποστροφή, προτίμησα στο κείμενό μου να εστιάσω αλλού. Να σου πω την αλήθεια, και κατά την προβολή εκεί εστίασα. Και απλά θαμπώθηκα από την τελευταία φράση.

kioy είπε...

Καλησπέρα...

Πως και πως περίμενα να δω την ταινία για να σε διαβάσω! :P(Ανωμαλία...)

Χμ, διάολε, το Black Swan, όσο και να μη θέλω να το πω, είναι μια αριστουργηματική ταινία, αλλά ταυτοχρόνως, στα μάτια μου, και μια καταστροφική στιγμή για τον Aronofsky... (Κι ας χώνει μέσα (σχεδόν) όλες του τις ταινίες...)

Έχω τρελαθεί να διαβάζω για αναφορές πάνω σ' αυτό το film. Αλλά, προσωπικά, παρακολουθώντας, η μόνη που είδα στενά συγγενής, είναι το Carrie.

Εξαιρετικό κείμενο. Από αυτά που έχουν ανάγκη οι ταινίες, για να εμβαθύνει το βλέμμα μας εντός τους...

theachilles είπε...

Καλησπέρα Kioy,

Με τιμά πάντα ο καλός λόγος από σένα και το ξέρεις.

Τι εννοείς καταστροφική στιγμή; Αυτό σηκώνει κουβέντα, απαιτώ διευκρινίσεις! Πάντως, αφού η καριέρα του άντεξα τα δάνεια για το Π και το προσωπικό κόστος του Fountain, o Darren δε βλέπω να κινδυνεύει από τίποτα.

Μα ναι, το Carrie. Ούτε που το είχα σκεφτεί, σ'ευχαριστώ για την υπενθύμιση! Έχω καιρό να το δω, θα ανατρέξω, σίγουρα εκ πρώτης όψεως υπάρχουν αρκετές αναλογίες.

kioy είπε...

Να λοιπόν τι εννοώ: κοιτώντας ολόκληρη τη φιλμογραφία του(εξαιρώντας την ευχάριστη έκπληξη του Παλαιστή) είχα την εξής απορία: ο Aronofsky επιλέγει τα θέματα του ώστε να μπορεί να σκηνοθετεί με τη "μεγαλομανή" σκηνοθετική ένταση που επιθυμεί, ενυπάρχει αυτούσια αυτή η ένταση στις ιστορίες, ή είναι ο ίδιος ο σκηνοθέτης και η ματαιοδοξία του που επιβάλλει στις ιστορίες αυτόν τον εντυπωσιακό κρότο;

Ή κάθε ταινία μου έδινε και άλλη απάντηση. Αγαπάω το Requiem λιγότερο απ' όλα, γιατί θεωρώ πως όλη η ένταση που υπάρχει εκεί είναι τεχνητή και επιβλητέα. Το Black Swan δε μου έδωσε κάποια απάντηση: πέραν του ότι ο μεγάλος Daren δε μπορεί να σκηνοθετήσει αλλιώς... Νομίζω, πως μεγαλύτερη απογοήτευση για τον ίδιο, ακόμα κι απ' το να κάνει μια κακή ταινία, θα ήταν να τελειώσει μια ταινία του και να μην έχει καταφέρι να εντυπωσιάσει το κοινό και να το σηκώσει να χειροκροτήσει... Και ίσως αυτή, η τελειότητα της μεγαλομανίας του, να σφραγίζει και μια (μελλοντική) πορεία αυτοκαταστροφής... (Υπό την έννοια του ζενίθ)

Χμ, πάλι κάτι δε μου κάθεται σ' όλο αυτό που γράφω.. Αλλά δε βρίσκω ικανότερο τρόπο να εκφραστώ..

Καλησπέρα.

Δημοσίευση σχολίου